NGANONG NAAGHAT KO PAGSULAT OG LIBRO?
“Don’t worry about getting into the profession – write anyway
to make your soul grow. That’s what the practice of art is.
It isn’t to make a living, it’s to make your soul grow.”
Kurt Vonnegut
Ang kapuol sagad bation sa usa ka retirado, ilabi na sama kanako nga dili tiglakawan ug nagyampungad sa balay. Mao nga nangapkap kog buluhaton aron pagbugtaw sa kalaay. Nagtanom kog utanon sa akong gamayng garden, nagbuhig manok bisaya sulod sa kinoral nga lugar luyo sa balay ug nagtabang sa akong asawa sa buluhaton sa balay. Nagpalit kog lapad nga LCD TV aron nindot ang akong pagtan-aw sa mga salida sa cable,USB flash drive ug DVD player. Nunot sa bag-ong teknolohiya ug urog gisudlan ko ang kalibotan sa Internet ug nahimong aktibo sa social media diha sa Yahoo ug Facebook. Apan bisan pa niining ubay-ubayng buluhaton ug kalingawan, ako gihapong gibati ang kakulang sa katumanan ug kahaw-ang sa akong mga adlaw.
Sa kahaponon sa akong kinabuhi, di ko kalikayan ang paghandom sa mga adlaw nga di na mobalik. Sa akong kaagi ug sa kalibotan nga akong mamat-an ug nadak-an. May talagsaong gahom nga nag-agda kanako sa pagbalik-lantaw sa mga tunob sa akong kagahapon ug sa akong kasinatian. Ang akong kaisipan kanunayng gihadla sa mga butang nga nangablit sa akong pagtagad. Mga saag nga hunahuna nga kinahanglang hagdawon ug han-ayon aron tin-aw kining mapadayag ug mapaambit pinaagi sa dagang. Tungod niini, naaghat ko pagsulat og libro.
Lisod kining tahas alang kanako nga walay pormal nga pagtuon sa panulat. Lisod ang pagpanagat og tukmang pulong nga gamiton. Sama sa nagkinamot kag kubkob og bulawan. Maingon nga mas maalamon ko tungod sa edad, apan dili sa kalarino sa paghan-ay sa mga alinghuna diha sa papel. Ang pagsulat hinay ug budlay. Ang pagpahaom sa mga pulong aron masabtan nagkinahanglan og panahon, pailob ug paningkamot.
Laing problema mao ang pagkalimtanon. Ang kilab o santik sa mga ideya ug panabot lisod dakpon ug isulat. Lisod dumdomon ang mga oras ug panghitabo. Ang kahinumdom nga unta anaa na sa tumoy sa dila lamyon sa kalimot.
Nagmahay ko nga wala maghupot og journal o akta aron akong matala ang mga hinungdanong panghitabo sa milabayng panahon. Sama sa mabulokong politika sa wa pa ang martial law, ang “First Quarter Storm” o mga protesta ug demonstrasyon sa dekada setenta, ang pamunoan panahon sa balaod military ug ang “EDSA Revolution.” Hinuon, sayon ra karon pagkuhag kasayoran diha sa Internet, apan walay halili sa akong panabot, pagbati ug tubag sa panahon nga kini nanghitabo.
Apan dili ko buhian ang akong pluma. Mopadayon ko pagsulat tunogd sa akong hilig ug gugma niining matanga sa alampNadasig ko ning tambag ni Kurt Vonnegut ngadto sa mga sumusugod nga magsusulat: “Ayaw kabalaka sa imong pagsulod ning maong propesyon – padayon lang pagsulat aron molambo ang imong kinabuhi. Mao kana ang tumong sa pagbansay sa arte. Dili ang pagpangitag kabuhian, kondili ang pagtubo sa imong kinabuhi.”
Himasa kog libro. Sa nagtungha pa kos kolehiyo dili momenos sa duha ka pocket book ang akong mabasa sa matag semana. Hilig ko ang nobela ug ubang hinanduraw nga obra. Dihang ako naminyo ug duna nay trabaho, ubay-ubayng oras ang akong gigahin sa pagbasa sa mga adlaw nga way trabaho. Kadaghanan sa libro nga akong gibasa hinulaman sa mga silingan ug amigo. Hangtod nga miabot ang panahon nga limitado na ang akong pagbasa tungod sa akong responsabilidad sa akong trabaho ug pamilya. Karon. dako na kog panahon apan kinutohan gihapon ang akong pagbasa. Taman ra sa maagwanta sa akong mga mata. Nausab sad ang klase sa akong balasahon. Panagsa na lang kong mobasag nobela ug baga nga mga libro. Hinungdan nga nakasugod kog palit og libro sa balak kay nigpis ra.
Bag-ohay lang ang akong kasibot sa pagbasag balak. Kay lisod kining sabton ug labaw pang lisod nga sulaton. Tungod sa akong pagbasag mga balak, nadasig ko ning maong dagang. Kay uso na ang free verse, makasulat kog balak nga di na magapos sa metrical feet, retmo ug ubang metodo nga lisod hanason ug subayon. Kilab lang sa paghinuktok o inspirasyon ang akong gikinahanglan aron makatagik og balak. Kadasig nga dalit sa mga nagkadaiyang pagbati nga nagpangablit sa akong dughan. Sama sa kahinuklog sa pagkatagak sa dahong laya sa akong pagpamentana, kamingaw samtang nagtan-aw sa bakanteng lingkoranan sa akong pag-inusara sa plaza, kahimuot sa talan-awon sa usa ka pamilya nga malipayang nagkaon og pizza o kaaghop samtang naniid sa usa ka himungaan nga nangakhag pagkaon sa nag-alirong niining mga piso. Ang akong panan-aw ug reaksiyon sa mga butang ug panghitabo nag-agad sa akong kasamtangang kahimtang ug buot. Pinaagi sa balak akong makab-ot ug mabayaw ang maayo, husto ug hamili; mapadayag ang inhustisya; mahupay ang kasilo ug kasakit; mahumpay ang kagul-anan; ug mabatonan ang kalinaw.
Ang pagpalabay sa oras dili ra mao ang rason nga nakahukom kog sulat og libro. May nagpahipi nga hinungdan ug kini mao ang akong pangandoy nga makakab-ot og pagka dumalayon pinaagi sa akong hinimoan sulod sa hamubo nakong pagpuyo ning kalibotan. Giingon nga kon buot kang mahinumdoman sa umaabot nga henerasyon, pagtanom og kahoy o pagsulat og libro.
Walay duha ka tawo nga magka parehas ang patik sa tudlo. Nagbilin tag walay katumbas nga patik sa tanang butang nga atong nahikap, sa literal man o dili literal nga pagkasulti. Busa, akong panghinaot nga makabilin og kinaugalingnon nga patik sa mga libro nga akong masulat.
Nagsulat kog libro sa walay pagpakabana kon may magpapatik nga modawat niini o may mobasa. Sa pagkakaron, tulo na libro ang akong nasulat: : Staring at the Ceiling (Collection of Poems), Looking Back (Memoir), Twilight (Essays & Poems), Pag-edad nga Makahuluganon ug Ubang Gumalaysay, Ang Balay sa Tiilan sa Chocolate Hills ug Ubang Sugilanon and Ang Manunugid sa Karaang Balay (Collection of Short Stories).
Tigtampohan sad kog sugilanon, gumalaysay ug balak sa magasing Bisaya. Pangandoy ko nga sa dili pa moabot ang kataposang anib sa akong kinabuhi, makasulat kog libro sa pinulongan nga akong namat-an og buot, ang Binisaya.
