KON ANAA NA SA LIKOD SI KAMATAYON

Lakip sa atong pagkinabuhi ang pagdawat nga ang kamatayon kabahin sa kinabuhi.

Ang proceso sa kamatayon sa tawo magsugod dihas iyang pagkahimugso. Apan alang sa mga batan-on, ang kamatayon daw halayong hungihong o hagawhaw nga di madunggan. Sa akong kabahin, ang reyalidad sa kamatayon diha na  mopatigbabaw sa akong pagretiro sa trabaho. Sa wala pa, tingali gilimod ko kini o wala lang koy panahon sa paghunahuna niini. 

Ang kamatayon katinuoran nga dili mahimong iwakli o ihikling. Moabot ang panahon nga kita mamatay o himalatyon.  Busa angayan lang nga ato kining atubangon. Usa sa maayong pamaagi mao ang pagpamalandong unsay gisulti sa ubang tawo mahitungod sa kamatayon.

Magsugod kita kang Dean Koontz: “Kadaghanan sa tawo dili manumbaling sa mapalahutayong pangabig sa kamatayon, hangtud nga sa kaulahian sa ilang kinabuhi ug sa pag-abot sa grabeng balatian, ilang mahimatngonan si Kamatayon nga naglingkud sa kilid sa ilang higdaanan”.

“Ang kamatayon mas masangkaron kay sa kinabuhi; ang tanan mamatay apan dili tanan makabaton og buhong nga kinabuhi”. (A. Sachs).

Ang kamatayon makiangayon. Si Helen Keller malaumong mipadayag, “Ang kamatayon usa ka pagbalhin gikan sa usa ka lawak ngadtos laing lawak. Apan may kalainan alang kanako. Kay didto sa ulahi makakita na ako”.

Alang kanako, walay inhustisya sa kamatayon. Isip usa ka maayong magtutupong, wala kiniy gipihig sa pobre ug dato, sa dili inila ug inila, sa dili matarung ug matarung. 

Kon makakita kag mga timawa nga himalatyon sa kagutom o kakulang sa pagpanambal, hunahunaa ang mga dato nga masakiton tungod sa pagka busawan, sa mga dagkong tawo sa negosyo o gobyerno nga nagsakit tungod sa kahapo, sa mga datong pasyente nga anaa sa hospital gitauran og life support aron lang magpabiling buhi.

Ang katilingban ang nagpihig sa mga patay. Tan-awa kining napatik sa Facebook: “Sa Amerika, usa ka inilang tawo namatay sa droga, daghang nagbangutan; sa Africa, usa ka milyon ang nangamatay sa gutom, walay nagbangutan”.

Nagkalahi ang pagtagad sa katilingban ngadtos mga patay. May mga patay nga napahimutang sa mga dagkong mawsoleyo ug giduaw sa mga buhi; daghan ang gilubong sa yuta ug nakalimtan na.

Kon ako mamatay gusto ko nga ilubong sa usa ka mahilom ug mahusay nga sam-ang, diin kadtong moduaw sa akong lubnganan mahimuot pagsud-ong sa nindot nga palibot, sa pagsubang ug pagsalop sa adlaw, sa bulan ug mga bituon, nga walay sabal sa ilang panan-aw.

Kon tugotan sa kahitas-an, maoy akong gusto ang sayon nga pagtaliwan, human sa hataas nga katuigan dinhi sa kalibutan. Ug palihug lang, walay aksidente.

Mga hinanaling kamatayon ang nanghitabo sa mga mitaliwan na sa among pamilya. Ang akong ikaduhang manghod lalaki nahilo sa pagkaon sa balanghoy sa gamay pa siyang bata. Ang akong ikaduhang manghud babaye namatay sa tetano sa panuigon nga 4 anyos, tungod sa tunok sa tayaong lansang. Ang ikaduha sa siyam namo ka magsuon, nakoryentehan didto sa Agus II Hydroeletric Plant diin siya nagtrabaho. Namatay siyang ulitawo sa edad nga 29. Ang akong inahan 64 anyos lang sa dihang nabanggaan siya sa dyip samtang nagbaklay sa haywey nga sagad niyang gibuthat. Namatay sa stroke ang akong amahan sa edad nga 65, atol sa adlawng natawhan sa akong inahan ug 6 ka bulan gikan sa iyang pagkamatay. 

Tungod sa mga wala gidahom nga panghitabo ug mga trahedya sa kinabuhi, nakapangutana ako sa akong kaugalingon kon unsa may kahulogan sa kinabuhi? Tugotan ta nga makab-ot ko ang hataas nga panuigon, unsa may lintunganay niini?

Unsa may katuyoan nga gipakatawo kita dinhi sa kalibutan? Unsa may mapaabot nato human sa kamatayon?

Kining mga bug-at nga pangutana, gituki sa mga maalamon ug dili maalamon, sa mga bakero sa kalugotan ug sa mga propesor sa tulunghaan, sa mga tumotuo ug dili tumotuo. Ang kinabuhi sa tawo sumsoman diha sa mga pilosipiya gikan sa Sidlakan ngadtos Kasadpan, ug sa tanang kapanahonan.

Aniay gisulti sa mga tawo sa karaan ug bag-ong panahon: 

“Ang kinabuhi mubo ug masulob-on. Walay tambal nga makaayo sa kamatayon. Wala pa sukad madungog nga dunay mibalik sa kalibutan sa mga patay. Sulagma ang atong pagkahimugso. Inigkatapus sa atong kinabuhi, sama ra nga wala ta mabuhi”. (Kaalam ni Solomon 2:1-2).

“Wala kamiy kabalaka sa kinabuhi, kay samtang kami buhi pa wala dinhi ang kamatayon. Ug kon moabot na ang kamatayon, wala na kami”. (Epicurus).

“Kon natugkad ninyo ang tumong sa kinabuhi, way kapuslanan ang paghimo sa kinabuhi nga bisan unsa o usa ka butang nga dili mao”. (Chuang Tzu).

“Nabuhi kita sa alipatpat ug dagway sa mga butang. Adunay reyalidad. Kita ang reyalidad. Kon imo kining masabtan, imong mahibal-an nga ikaw walay nada ug kay walay nada, ikaw ang tanan”.  (Guatama Buddha). 

C.S. Lewis, Kristianong apolohista ug tagsulat sa “The Chronicles of Narnia,” nag-ingon: “Kon ang kalibutan walay kahulogan, nan dili nato mahibal-an nga kini walay kahulugan; sama ra nga kon walay kahayag sa uniberso ug busa walay mga linalang nga may mga mata, dili nato mahibal-an nga dunay kangitngit. Ang kangitngit mahimo nga walay kahulugan”.

Ang mga panghunahuna sama niini nagbiya kanako nga nagkawhat sa mga dagaming gipadpad sa hangin.  Sa binag-ong pagkasulti, makasunggo. 

Kinahanglang mokamang ako gawas sa kangitngit aron makita ang kahayag. Ug akong nakita ang kahayag gikan sa mga magtutuo.

“Sa pagtuo sa Ginoo maamgohan nga ang kinabuhi adunay katuyoan”.  (Ludwig Wittgenstein).

Sa iyang mainiton nga pagpangita sa Ginoo, nakaingon si San Agustin, “Gibuhat mo ako alang kanimo, ang akong kasingkasing dili mahimutang hangtud hikaplagan ko ikaw.”.

Ang akong pagpangita sa usa ka buhi ug personal nga Dios nakadani kanako sa pag-apil sa mga kapunungang laygo. Sa “Curcillo in Christianity,” naghilak akong nag-ampo nga akong masinati ang presensya ni Jesukristo; sa “Charismatic Movement,” gipangayo ko ang mga gasa sa Spiritu Santo; sa “Knights of Columbus,” natun-an ko ang prinsepyo sa pagkamanggihatagon, panaghiusa, panagsuon ug gugma sa yutang natawhan isip mga birtud sa mga Katoliko; sa “Couples for Christ” ug “Banay sa Dios,” akong gibuhat ang akong kaakuhan isip pari sa pamilya; ug sa “Ang Buhing Pulong Community,” akong gipaninguha nga matoman ang kaakuhan isip “disciple on mission.”

Nagtuo ako nga ang Ginoo dunay katuyoan sa paglalang kanako kay “ang tanan gihimo niya ug alang niya””.  (Colosas 1:16)

Misalig ako nga ang Ginoo dunay tubag sa mga pangutana: “Nganong ania kos kalibutan?” “Unsay kahulugan sa kinabuhi?” Aduna bay kinabuhi human sa kamatayon?

Tungod sa Kristianong pagmatuto, ang akong pagtuo sa kinabuhing dayon usa ka lukso sa pagtuo. Ug kini gilig-on sa panabot ni San Pablo mahitungod sa pagtuo: “Karon, ang pagtuo mao ang katinoan sa mga butang nga ginapaabot, ang kasayoran mahitungod sa mga butang nga dili makita”.

Mapasalaton ako sa Dios, “nga naglihok sa dili matukib nga pamaagi,” sa gasa sa pagtuo nga nakahimo kanako sa pagmatuod nga ako gibuhat sa iyang dagway. Nga ang akong mga sala mapasaylo. Nga ako lumalabay lang ning kalibutana kay ang akong dayon nga puloy-anan atua man sa langit. 

Mapasalamaton ako sa Dios sa gasa sa gugma. Ang mainitong pagbati nga ako nahigugma ug gihiguma, naghimo sa mubo kong kinabuhi nga bililhon. Matud pa ni Ghandi: “Kon walay gugma, walay kinabuhi”.

Mapasalamaton ako sa Dios sa gasa sa pag-antus. Sama sa kalipay, ang kasakit ug pag-antus nakahimo sa kinabuhi nga tinuod ug dili mini.

Mapasamaton ako sa Dios sa lumalabay kong kinabuhi. Ang reyalidad sa kamatayon kanunayng nagpahinumdum kanako nga ako buhi pa. Busa akong puy-an ang matag gutlo samtang buhi pa.

Ang paghunahuna sa kamatayon nagdala og kahadlok, kaguol, kabisgo ug naghingaping kahingawa. Apan kon mituo kita sa pasalig sa Dios, atong maatubang ang dili kalikayan ug kapugngan sa tumang kaisog, kamuot ug kalinaw.

Ang kamatayon dili magpahangyo ug walay gipili. Ang tanan mosayaw sa sayaw ni Kamatayon. 

“Kay gikan sa abog, pauli sa abog”, matud pa ni Moses, ang naghugpong sa Libro sa Genesis

Apan sa atong kamatayon, “usa ka masulob-on ug makalilisang nga dangatanan” (Jane Austin), wala matapus “kon padayon kitang buhi diha sa atong kabataan ug kaliwatan. Kay sila mao kita, ang atong mga lawas mga dahong lawos sa kahoy sa kinabuhi” (Albert Einstein).

“Gikan sa nadugta kong lawas, may bulak motubo ug ako mao ang mga bulak ug kana ang kadayunan”.  (Edward Munch).

Labaw pa niana, isip tumotuo, nagkawos kog paglaum sa Salmo 23:6: “Sa kaayo ug kaluoy nimo gisunod ko sa tibuok kong kinabuhi. Magpuyo ako sa balay sa Ginoo sa tanang Adlaw sa akong kinabuhi”.

Tinuod, “ang kalibutan usa ka hapitanan ug ang kamatayon mao ang katapusang panaw” (John Dryden). Apan sa kamatayon akong maangkon ang akong pagkalumad didto sa langit.

Uyon ko ning mga pulong ni Steve Jobs (usa sa nagtukod sa Apple Computer) sa iyang Commencement Address sa Standford University: 

“Walay gustong mamatay. Bisan gani kadtong gustong mahilangit dili gustong mamatay aron makaabot didto. Pero ang kamatayon usa ka destinasyon nga atong maambitan. Walay makalingkawas sa kamatayon. Angayan lang kini, kay ang kamatayon usa ka maayong pamuhunan sa Kinabuhi. Kini tigpalihok sa kausaban. Hawanan niini ang daan aron paghatag luna sa mga bag-o. Sa pagkakaron ikaw ang bag-o apan moabot ang panahon nga dili ra halayo karon, ikaw hinayhinayng mahimong karaan og hiposon”.