GISUNGGO KOS MGA PULONG NI MARCELO GEOCALLO

Sulagma ang akong pagtambong sa Workshop on Teaching Philippine Literature in High School and College, nga gipasiugdahan sa Philippine Center of International PEN ug gitambayongan sa Capitol University. Nagpabilin kos Cagayan de Oro City pagkaugma human sa tinuig nga konbensiyon sa BATHALAD-Mindanao (October 25-26, 2014) dihang akong nasayran nga usa sa mga dinapit mao si Jaime An Lim nga kapin sa upat ka dekada nga wa nako igkita. Kaeskwela ko siya sa Mindanao State University, Marawi City. Siya ang master lecturer sa temang “Literature and the Postcolonial Teacher.” Ang ubang dinapit nga mamumulong mao si Steven Partick Fernandez sa iyang “Teaching the Work of National Artist Rolando Tinio (May Katwiran ang Katwiran, drama)” ug si Ferdinand Lopez sa iyang “Teaching the Work of National Artist Francisco Arcellana (Divide by Two,  short story).” 

Gisakay sa seminar ang kapin sa oras nga “Writers’ Forum on Peace Mindanao”, diin ang upat ka resource persons gipili tungod sa ilang mga obra nga napatik sa librong “Peace Mindanao,” usa ka antolohiya sa drama, balak, sugilanon ug gumalaysay nga nagtuki sa temang “kalinaw sa Mindanao.” Ang libro proyekto sa PEN Beacon Center Programme ug gieditan ni Jaime An Lim. 

Mao kini ang ilang mga obra: 

POWs Note to His Wife ug Playing with Guns (balak, Raul Moldez).

Kris ug Kampilam ug Kining Tibugol nga Yuta (balak, Marcelo Geocallo).

Handum sa Lumad nga Mag-uuma ug Pangampo sa Batang Higaunon (balak, Shem Salait Linohon). 

Suhi (drama, Steven Patrick Fernandez).

Nindot ug maundanon ang mga paambit sa mga resource persons. Nakahinuktok kos anekdota o sugilakbit ni Raul Moldez mahitungod sa mga bata nga nagdulag gera-gera ug sa ilang tubag sa tawo nga nangutana nganong gira ug dili kalinaw ang ilang gidula: “Unsaon diay pagdula ang kalinaw?” 

Nasagmuyo kos mainiton nga saysay ni Shem Linohon mahitungod sa mga inhustisya ngadtos mga Higaunon nga giilogan sa ilang yuta ug ancestral domain. 

Na-intriga kos teyoriya ni Steven Patrick Fernandez nga ang kalinaw moabot lamang kon dunay harmoniya diha sa espasyo nga giilogan sa duha ka paksiyon. Sa laktud nga pagkasulti, walay permanenteng kalinaw kay ang giingong espasyo dili man static o magpabilin sa iyang kasamtangang kahimtang. 

Ug gilamat kos mga pulong ni Marcelo Geocallo. Sa ulohan lang sa papel nga iyang gibasa, nagsugod nag tingkag ang akong dunggan: “Ang Maislagong Kalinaw sa Mindanao.” Gisundan kini diha sa dugokan sa iyang pagpaambit nga “mao ang paghulagway sa katam-is tagamtamon sa kalinaw” niining yuta sa Mindanao, luyo sa realidad nga daghang “kinabuhi nga nakutlig tungod sa sakripisyo nga du’t sa bukog.”

Panud-ong sa tigpaambit  nga “ang pagtagamtam  ugod sa kalinaw maoy pagpuyo sa lunsayng pagkabuhi uban sa kaigsoonan nga nagagikan sa lainlaing tribu niiining yuta nga maoy sentro sa isyu, maoy matukbilong hinungdan sa kaguliyang gumikan sa nagkabaksiwang mga relihiyosong pagtuo ug baroganan nga politikanhon.”

Nangagni siya nga “mopokus pagsawom sa giladmon nga punga kaayong hunahunaon, aron sa ingon, atong mahukmay ang gamut sa depekto nga maoy nakababag ngano nga ang kalinaw sa Mindanao hilabihan man ka hilos, danglog pas ubod.” Gani, “Ang bukog sa bangi hangtud ning mga adlawa gituki, gialig-ig ug gihashasan . . .” Busa, “Ang pag-ayag sa merito gihimong pilikito kaayo sa kinkin nga pag-matngon tali sa kagamhanan nga giatbangan sa mait-ong mga paksiyon o sector sa sosyedad, nga sa laing pagkasulti, damlag maoy makapahaw-as kanato sa katigmi niining sitwasyon nga natugob sa walay kaseguroan nga takdo ug kongkretong solusyon.”

Matod ni Marcelo Geocallo, “Ang uyok sa komplikto anha kanunay hipalgan sa lainlaing kaisipan sa matag indibidwal” nga mag-agad lamang usab “kon kinsay hikutado o kayha pursigidao nga mowisiwisi pagpasibaw sa katarongan.”

Isip balik-lantaw, iyang gilakbitan ang paglalin sa ilang pamilya sa dekada ’50 didto sa Mindanao gikan sa Sugbo nga “maoy nagtipig sa akong pusod diin kiarkiba sa akong kagahapon.” Matud pas iyang ginikanan, “Ang mga silingan nato nakalarga na. Adto sab ta, bisag makawhat nato ang tingusbawan.” Sunod-sunod sa iyang ginikanan, “hugot kong minghawid sa kubalong mga kamot sa akong amahan ug nanguma sa sidsiran sa sinina ni mama.” Ug sa linghod niyang pangedaron nagsugod “ang mga damgong lapyo, lanubo, ug nagkasangka ang mga pangandoy nga nahimo nakong gabayan.”

Didto sa “Yuta sa Saad” nga “gisudsuran sa akong mga lapalapa,” siya mismo sa hinayhinay nagtanom “og timgas, tiunay nga liso sa gugma,” ug sa pagpanglut-od sa katuigan “namunga na ang salingtuod kong pagbati.” Sa labing tinuod, nagkanayon siya, “daghan nang mga panghaylo nga gilit-ag kanako” aron mobalik sa Sugbo apan dili siya makabiya niining puloa kay ang iyang gugma niini “minggamot na ug nanalid pa gani hinuon.” Ug usab nanalingsing ang iyang kaminyoon og “usa ka batang lalaki ug upat ka mga inday”. Binuligan sa iyang kapikas, siya “nagwiwi og agianang matarong, tanos ug matinud-anon,” ug ang ilang mga salingsing “gihumig sa labing tim-os, labing malinis ug malabalsamo nga pagtulun-an.” 

Padayon niya, “Hubadhubad sa adlaw, natugkad ra nako ang uyok sa kalainan. Kaniadto, sa pipila na ka dekada ang nanglabay, malinawon kaayo kining puloa tungod kay bagsang pa ang populasyon. Wala pay lasmo nga mga balita ang ikatunlob sa atong pangape mabuntag.” Wala pay kidnapping, diin ang nakidnap “mao pay molukat sa iyang kagawasan.”  

Sa mga kasamok nga naggikan sa politkanhong ugat, nagkanayon siya, “nasaksihan namo ang mga kabalayan nga gipangsunog. Mga pagpamomba. Mga pagpangambos.” Sa pagdagsang sa mga “armas nga tag-as og kalibre,” siya nakatuaw, “Kinsa bay tangkugo ang dili panugnawon sa tumang kalisang?”

Gitapos ni Marcelo Geocallo ang iyang pagpaambit sa deklarasyon nga “kining mga paninguha alang sa kalinaw, usa ako sa mobarog.” Tinukmod ang panghinaut, “nga maatoa usab ang lubos nga tingusbawan ug wagas nga kahimungawa,” kay “walay kahalili ang kalinaw.”

Yano lang ang mga ideyang gipaambit ni Marcelo Geocallo mahitungod sa kagubot sa Mindanao ug sa mga panlimbasog karon sa gobyerno ug sa katawhan sa pagsikop sa “maislagong” kalinaw. Apan lawom ang mga pulong nga iyang gigamit.  Timgas, sama sa “tipasi nga giabud sa lusong, giasoran sa paglubok hangtud moamag ang gilaw sa iyang mga lusok”.  Santing, sama sa boto sa “armas nga tag-as og kalibre”. Hait, sama sa “suwaw” nga “gilaw sa suwab” sa kris ug kampilan nga “ang iyang tigbas ug tudyok nagpungasi.”

Mora kog naigo sa komo ni Manny Pacqiuao. Gisunggo kos mga pulong ni Marcelo Geocallo.

(Napatik sa BisMag, Diseyembre 24, 2014)