ANG KATAPOSANG BALAK

We are all born alone and die alone. The loneliness

 is definitely part of the journey of life. 

Jenova Chen

Iyang giparking ang awto sa atubangan sa kapilya sa memorial park, gikawhat ang mga rosas ug kandela sa tapad nga lingkoranan ug human sa gibuhiang pangagho, migawas sa sakyanan. Gipunting niya ang iyang panan-aw sa ubos ug sidlakang dapit sa sam-ang. Walay salipod, busa matultol sa iyang mga mata ang dapit diin nahimutang ang luna nga gilubngan sa iyang asawa. Sa hinayng mga lakang, mibaktas siya sa sementong dalan ug milatas sa naglarayng mga lote sa memorial park.  Mabinantayon ang iyang mga lakang aron dili matumban ang mga lapida nga iyang maagian, 

“Maayong hapon, Ding. Ania na ko.”

Milaguto ang iyang mga tuhod sa iyang pagpungko atubangan sa lapida sa iyang asawa. Iyang gipahiluna ang tulo ka rosas sa tiilan sa lapida.  Ang kandela iyang giugbok sa yuta ulohan sa lapida ug gidagkotan. 

Milingkod siya sa nagsugod na paglunhawng carabao grass ug sa tumang kaaghop gihapuhap ang lapida, sama sa naandam niyang paghapuhap sa nawong ug buhok sa iyang asawa inigdayon na nilang pangatulog.  

 “Ding, naa koy maayong balita. Napatik na kadtong sugilanon nga dinasig sa atong estorya sa gugma. Apil na kadtong milagro nga nahimo ko ikawng hinigugma bisan sa akong pagka diyoy. Tungod sa tugpo-tugpo ug tabang sa imong mga kauban sa opisina, sa kadugayan imong gisugot ang imong gidagnayan og ‘tigulang’ nga maghahalad.” 

Daklit nga mipasundayag sa iyang alimpatakan ang hitsura ang usa ka batan-ong dalaga nga nakadani sa iyang pagtagad. Dukiros kining nagmakinilya diha sa iyang lamesa, busa wala makamatikod kaniya nga naghatod og papelessa civil registrar’s office. Personal assistant ug sinaligan siya sa mayor. Upat na ka tuig. Bag-ong nawong si Lourdes sa munisipyo.

“Ding, sa akong pag-inusara dili ko kalikayan ang pagbalik-lantaw sa kagahapon. Sa pagbalik-subay sa atong kaagi. Ang hingutas ug himaya sa kinabuhing minyo. Ang kalipay ug kasakit sa pag-amuma sa kabataan. Kadumdom ka niadtong nanan-aw tag salida? Imo kong gisugo nga dalikyatan ang mga bata nga nabilin sa balay?   Kay dili ka man mahimutang nga sila ra didto sa balay. Maoy akong naabtan ang atong mga bata nga malinawong nagdula ubos sa pagbantay ni Lorna. Kasaligan ang atong kamagulangan ug tuohan sa iyang mga manghod. Dili ko malimot nga nagdali ko pagbalik sa sinihan sakay sa akong motorsiklo aron pagpadayonon sa gitan-aw nga salida. Kadumdom ka sa mga panahon nga kita nagtukaw sa mga bata kon sila magsakit? Sa balay o sa hospital?  Dakoan ang atong kalipay nga si Loreto Jr. naayo sa iyang pagka gumon sa droga human sa unom ka bulan sa rehab center? Kinsay makatuo nga ang atong black sheep ug kamanghoran usa na karon ka inhenyero ug dunay maayong trabaho. Atong gisaulog ang atong mga dagko ug gagmayng kadaogan ug kalamposan. Atong gibuntog ang mga pagsulay ug suliran sa kinabuhi. Kay dili sayon ang mga problemang atong naagian. Tungod sa atong gugma ug pagsinabtanay ang tanan atong nabuntog ug nalabyan. Gamay ra ang suweldo sa empleyado sa atong panahon apan nakatapos ang upat nato ka anak sa kolehiyo. Wala nato igsapayan nga naputos tas utang. Lakip na ang gasto sa pagpanimpalad ni Leticia ug Larmingo nga makatrabaho sa laing nasod. Wa makawang ang atong pagpangutang kay dako ang suweldo sa nars sa London ug computer programmer sa Sydney. Nagbunga ang atong paninguha nga masilsil sa alimpatakan sa mga bata ang kahinungdanon sa pag-eskuyla ug sa pagpaningkamot nga mahaw-as sa halbo sa kapobrehon. Tungod kay kita ang ilang maayong sumbanan. Wa makawang ang atong pag-antos kay sobra ang sukli sa atong paningkamot. Tungod sa atong “anak sa gawas” nakataak tas laing nasod nga libre. Naghinobra ang tong kalipay nga sila nagpuyo nga haruhay ug malipayon. Sa atong pagpanlimbasog ug pag-antos ug uban sa panalangin sa Labawng Makagagahom natuman ang atong mga pangandoy. Atong napadako ug napanindot ang atong gamayng balay. Hangtod karon, daw dili ko makatuo nga mahimong hamugaway ang atong pinuy-anan. Ding, sori nga nagbalikbalik ang akong estorya.” 

Gibati niya ang paminhod sa iyang mga paa ug bagtak. Mitindog siya. Nalipong siya. Inaynayng nawala ang iyang gibating paminhod apan nagpabilin ang pagduog-duog sa iyang ulo. 

“Ding, hapit na man diay ang imong ikakuwarenta diyas. Lima ka adlaw gikan karon. Nganong siguro ko? Kay karon ang ika-35 ka adlaw sa akong pagduaw kanimo. Makita sa akong gibadlis sa kalendaryo.”

Miluhod siya ug miyukbo atubangan sa lapida. Sa masulob-ong tingog, iyang gibasa ang nasulat sa itom nga batong bantilis:

Maria Loudes G. Bhagwani

Born: May 8, 1954

Died : January 7, 2019

“Ding, mao baya ang akong gusto nga ako ang unang mamatay. Apan baligho ang nahitabo kay imo kong gibiyaan. Ding, nagmahay baya kos imo nganong nag-una ka. Magulang baya kos imo og napulo ka tuig.”

May luha nga misugod pagpanglugmaw sa iyang mga mata ug inanayng midagayday sa nangunot niyang mga aping.

“Ding, mahuman na ang akong libro-balak nga akong ipahinungod kanimo. Kay ikaw ang akong musa, ang akong unang magdadayeg. Sa imong kamatayon nalusno ang akong kalibotan ug naughan ang akong dagang. Apan magpadayon kos pagsulat kay di ko talikdan akong saad kanimo.” 

Miabot kaniya ang kadasig sa pagsulat. Talagsaong kablit sa inspirasyon nga daw umang nga wala damhang manambo sa iyang balayan. Iyang sakmiton ang kahigayonan. Dili niya palabyon ang panahon.  Iyang sulaton ang mga garay nga misantop sa iyang kaisipan. Iya kining buhaton sa dili pa motaliwan ang maong kadasig ug mouk-uk sama sa nakuratan nga umang o mokuyugpos sama sa natandog nga hibihibi. Iyang gikuha ang gamayng notebook sa luyong bulsa sa iyang karsones ug ang ballpen sa bulsa sa iyang polo shirt. Milingkod siya sa yuta.

Sa kurogong kamot, natagik kining mga garay:

Ang kilumkilom  miridang anino

Milimin ug mipiit kanako

Ang hunghong sa hangin dolorosong  tingog sa mang-ak

Nagbandelyog kamig nga balita sa akong kabukogan

Gisuyop ngadto sa naglagitom nga kahaw-ang

Naglingkod kong  nag-inusara, masulob-on ug biniyaan.

May mibathay nga kahimuot sa iyang panagway. Nahuman na ang iyang tahas. Natagik na ang kataposang balak sa iyang libro-balak. Wala nay angayng kawilihan sa kalibotan diin ang tanan lumalabay lamang. 

“Ding, natuman ko na ang akong saad kanimo. Ding . . .”

Kalit misakit ang iyang dughan. Naglisod siyag ginhawa. Ug dungan sa pagkapalong sa iyang panan-aw, may mitungha sa iyang atubangan. Daw manulunda nga mikunsad gikan sa langit. Nagkayab ang sidsid sa puting biste nga gisul-ob sa haya ni Lourdes. Mapahiyoman ang iyang asawa nga miduol kaniya ug mitunol sa mga kamot niini. Sa iyang pagtindog aron pagkab-ot sa kamot ni Lourdes, nabuhian ang notebook ug ballpen nga iyang gikuptan ug natagak didto sa lapida nga nagtimaan sa yutan-ong pahulayan sa iyang asawa.